Louis Theroux zet met ‘my scientology movie' zijn tanden in de beruchte ‘Kerk', en vice versa

Mr. Theroux, vindt u het ongemakkelijk om voor de verandering eens zelf geïnterviewd te worden?

Louis Theroux: (lacht) "Die rol voelt inderdaad minder comfortabel. Ik ben van nature iemand die vragen stelt. Niet iemand die antwoorden geeft."

Maar nu u toch bezig bent: legt u eens uit wanneer u besloot om een film te maken over Scientology.

"Ik speelde al een hele tijd met het idee: in 2002 was ik al eens met een tv-ploeg naar L.A. getrokken om iets over Scientology te maken, maar dat is toen mislukt. Scientology duldt geen pottenkijkers, je komt er gewoon niet in. Toen heb ik het idee laten varen, want normaal krijg ik wel altijd toegang tot de milieus die ik onderzoek. Maar in 2012 stelde een belangrijke producent me voor om een heuse bioscoopdocumentaire te maken over Scientology. Met acteurs die waargebeurde scènes zouden naspelen. Ik had er eerst mijn twijfels bij, het was zo anders dan wat ik tot dan toe had gedaan. Maar op de tweede draaidag, toen we ex-Scientoloog Marty Rathbun erbij haalden, voelde ik dat het helemaal goed zou komen."

Rathbun was vroeger een gevreesde figuur binnen Scientology: hij zorgde er – vaak met geweld – voor dat de kerkleden zich koest hielden. Uiteindelijk gaat de film meer over hem dan over Scientology, vindt u niet?

"Ik denk dat het over allebei gaat, maar ik snap wat je bedoelt. Marty is een interessant figuur: hij heeft Scientology de rug toegekeerd, maar dat wil niet zeggen dat hij nu een volledig ander mens is. Op een bepaald moment zegt hij: ‘I was the baddest ass dude in Scientology'. Daar schemert een zekere trots in door. Er zitten nog altijd stukjes van de Scientology-mentaliteit in hem."

Je kan de man uit de kerk halen, maar de kerk haal je niet zomaar uit de man.

"Zo kan je het inderdaad stellen. Meer zelfs: voor een stuk is het ook Marty's eigen mentaliteit die hem in de armen van Scientology heeft gedreven. Die ambiguïteit vond ik boeiend, want ik wou het gewoonlijke ‘wij vs. zij'-verhaal overstijgen. Veel films over Scientology zijn erg eenzijdig. Als je er naar kijkt vraag je je soms af: ‘Maar wat zou Scientology hierop te zeggen hebben?' En de voormalige leden die zich van de kerk hebben afgekeerd, worden meestal kritiekloos benaderd. Daarom wilde ik niet alleen Scientology in vraag stellen, maar ook de mensen die zich er tegen kanten."

Ondanks die nuance zag Scientology in u toch de grote vijand: in de film zien we hoe mysterieuze auto's u achtervolgen, en er plots ook cameraploegen verschijnen om u te filmen. Is dat gestalk achteraf nog doorgegaan?

"Weet je, wat er tijdens het draaien is gebeurd, was eigenlijk nog best leuk. Eerlijk gezegd hoopte ik zelfs een beetje dat ze op ons af zouden komen, want dan zouden we het kunnen vastleggen en in de film verwerken. Hoe kan je de pesttactieken van Scientology beter illustreren dan door ze in volle actie te tonen? Nu, toen de opnames afgelopen waren, bleven er nog altijd pesterijen volgen. Toen werd het wel stilaan vervelend."

Welke pesterijen dan?

"Vooral juridische dreigementen. En ook heel onnozele dingen, waarvan ik niet meteen kon bewijzen dat ze van Scientology kwamen, maar die wel duidelijk hun stempel droegen. Een paar maanden geleden stond de politie bijvoorbeeld aan mijn deur. Ze zeiden dat ze fysieke dreigementen aan mijn adres hadden ontvangen, en ze kwamen dus even checken of alles in orde was. Ik wilde natuurlijk weten waar die dreigementen dan wel vandaan kwamen, en wat bleek? De politie was gewaarschuwd door de Scientologykerk van East Grinstead (waar Scientology zijn Britse hoofdkwartier heeft, red.)... De kerk had me dus niet zelf bedreigd, maar iemand zou mij bij hen zijn komen bedreigen. Dat slaat toch nergens op? Waarom zou die persoon dat niet via de BBC doen, of via Twitter, of aan mij persoonlijk? Ik kan het niet bewijzen, maar ik weet bijna zeker dat het gewoon een kinderachtige poging van Scientology was om mij van mijn stuk te brengen."

Wat wordt uw volgende project? Ik zou wel eens willen zien wat u met Donald Trump zou doen!

"Dat zou mij ook interesseren, maar ik denk dat Trump een heel moeilijk onderwerp is. Hij is volgens mij veel intelligenter dan hij overkomt. Bovendien lijkt hij behoorlijk tevreden met zichzelf. Hij zou dus een harde noot zijn om te kraken. Maar hij zou inderdaad wel – net zoals Scientology – het perfecte onderwerp kunnen vormen voor een bioscoopdocumentaire. Misschien wordt dat wel mijn volgende film. Al valt het volgens mij niet helemaal uit te sluiten dat hij president wordt, en dan wordt het natuurlijk onmogelijk om dicht bij hem te komen."

Lieven Trio

Foto R.V.