'Toni Erdmann', de film die Cannes in een deuk kreeg

De reacties in Cannes waren laaiend. Had u dat verwacht?

Maren Ade: "Nee, zoiets verwacht je nooit. Het was mijn eerste keer in de competitie in Cannes, en ik had de film nauwelijks vier dagen voor de première afgewerkt. Ik had dus niet eens de tijd gehad om iets te verwachten." (lacht)

Wat vinden mensen zo leuk aan uw film, denkt u?

"Moeilijke vraag. Ik denk dat de meesten zich wel kunnen terugvinden in het thema, namelijk dat familie iets heel statisch is: iedereen zit er opgesloten in zijn vaste rol. De verschijning van Toni Erdmann, het alter ego dat de vader bedenkt om zijn dochter te verrassen, voelt dan ook als een bevrijding. Iemand die het status quo doorbreekt. Daar trekken mensen zich aan op, denk ik."

In hoeverre is de film gebaseerd op uw eigen familie?

"Winfried, de vader in de film, heeft wel iets van mijn vader. Die houdt ook enorm van fratsen en practical jokes. De valse tanden die Winfried te pas en te onpas insteekt, komen bijvoorbeeld rechtstreeks van mijn vader. Ik heb ze hem ooit zelf cadeau gedaan. (lacht) Ik had ze lang geleden gewonnen op de première van ‘Austin Powers', maar zelf kon ik er niets mee doen. Mijn vader daarentegen, die haalde ze boven op de meest onverwachte momenten: op restaurant, om te klagen tegen een ober dat het eten niet goed was. Of wanneer hij ons iets heel ernstigs wilde vertellen. (lacht) Die tanden lieten hem toe om even in iemand anders te transformeren."

Winfrieds dochter Ines is een vrijgevochten vrouw: ze heeft een bloeiende internationale carrière en staat op gelijke voet met haar mannelijke collega's. Maar blij wordt ze daar niet van.

"Ik toon in deze film maar een klein stukje van haar leven. We treffen Ines aan op een moment dat ze onder enorm veel druk staat, en daar komen dan nog eens de lastige vragen van haar vader bij: ‘Ben je gelukkig?', enzovoort. Die vragen vindt ze te direct en te simpel, daarom reageert ze nogal kribbig. Bovendien zou de situatie wellicht helemaal anders zijn als ze geen dochter maar een zoon was: dan was iedereen waarschijnlijk trots geweest dat hij zoveel werkte. Terwijl haar vader – hoe modern hij ook is – misschien diep vanbinnen wel denkt dat het beter voor haar zou zijn om dichtbij hem te wonen en kinderen te krijgen."

Is de kloof tussen Winfried en Ines ook een generatiekloof? Ines is meer kapitalistisch ingesteld, terwijl je aan Winfried ziet dat hij vroeger een halve of hele hippie was.

"Ja. Winfried heeft zijn dochter opgevoed met de humane waarden van zijn generatie: onafhankelijkheid, zelfontplooiing, een wereld zonder grenzen. Die waarden zitten er dus ook bij Ines diep ingebakken. Alleen is de wereld vandaag complexer geworden. Voor de generatie van Winfried in Duitsland was het heel duidelijk wie de vijand was: de generatie daarvoor. Alles wat haar vader deed, diende om ervoor te zorgen dat er nooit meer iets zoals het nazisme de kop zou opsteken. Haar wereld is niet meer zo simpel, en zij vindt zijn aanpak te naïef en te soft. Het is vandaag niet zo makkelijk om antwoorden te vinden of een duidelijke visie te hebben."

De film heeft veel laagjes, maar is ook erg grappig. Was u eraan begonnen met het idee om een komedie te maken?

"Toen ik begon te schrijven, zag ik het inderdaad als een komedie. Of ik wou toch zeker met dat genre spelen. Maar toen we aan het draaien waren, heb ik meer gefocust op de wanhoop van de personages. De scènes die de mensen nu het meest doen lachen, komen eigenlijk vooral voort uit de wanhoop van Ines en haar vader. Winfried vindt Toni Erdmann alleen maar uit omdat hij geen andere uitweg ziet. Na zijn eerste bezoek aan zijn dochter weet hij niet meer hoe hij haar moet benaderen. Daarom gebruikt hij het enige wapen dat hij heeft: humor. Het is dus eigenlijk meer een film over humor geworden dan een echte komedie. Winfried is de komiek, en Ines is zijn publiek."

Veel mensen geloven nog in het cliché dat Duitsers bloedernstige mensen zijn, die geen gevoel voor humor hebben. Zit daar een grond van waarheid in?

"Ik vind van niet. Duitsers hebben een heel subtiele, droge humor. Er zijn bijvoorbeeld heel wat goeie komieken in Duitsland. Het is dus niet dat we geen humor hebben, we verbergen het gewoon heel goed. (lacht) Ines doet dat ook. Ik weet dat ze eigenlijk heel grappig is, ze wil het alleen niet tonen. Misschien moet ik maar een sequel maken waarin ze zich wel van haar leukste kant toont." (lacht)

RECENSIE

Tijdens het EK werd in Ukkel een kleine aardbeving gemeten toen Radja Nainggolan de Rode Duivels definitief richting achtste finales knalde. Anderhalve maand eerder moet in Cannes hetzelfde fenomeen waargenomen zijn. De schuldige: ‘Toni Erdmann', een Duitse komedie – dat lees je goed – die het publiek van norse critici zodanig deed bulderlachen dat het festivalpaleis ervan ging daveren. De film bevat enkele van de meest hilarische scènes die je dit jaar kan zien. Wat daarin juist gebeurt, verklappen we voor geen geld van de wereld. De grote troef van ‘Toni Erdmann' is namelijk juist zijn heerlijke onvoorspelbaarheid. Nooit kan je raden wat er zich in de volgende scène zal afspelen. De grote lijnen: een nogal excentrieke vader (Peter Simonischek) wil de band met zijn dochter Ines (Sandra Hüller), een succesvolle zakenvrouw, aanhalen door haar te verrassen met een bezoekje op haar werk in Roemenië. Wanneer dat misloopt, bedenkt hij een bizarre noodoplossing: hij verkleedt zich als Toni Erdmann, een zelfverzekerde manager met een warrige pruik en scheve tanden. Een beslissing die voor heel wat lachbuien zorgt, maar die tegelijk eindeloos ontroerend is: alleen door iemand anders te worden, kan deze vader de relatie met zijn dochter herschrijven. ‘Toni Erdmann' is een onvergetelijke en voortreffelijk vertolkte film die – net als het hoofdpersonage – lak heeft aan conventies: de speelduur van 2 uur en 42 minuten lijkt overdreven, maar de tijd vliegt voorbij en voor je het weet zit je te snotteren om het diep melancholische einde. (Score: 4 op 5)

Tekst: Lieven Trio

Foto's: Komplizen Film